توصيه هاي فني براي كاهش ميزان آفلاتوكسين در مراحل مختلف توليد،
فرآوري و انبارداري پسته
دفتر توليد برنامه هاي ترويجي و انتشارات فني
مقدمه :
پسته يكي از مهمترين محصولات كشاورزي است كه اهميت زيادي در صادرات و اقتصاد كشور دارد. توجه به استاندارد هاي جهاني هر محصول، صادرات موفق آن را فراهم مي سازد. حد مجاز و استاندارد زهرابه آفلاتوكسين يكي از شاخص هاي امكان صدور پسته درتمامي دنيا مي باشد و امروزه چه بسيار محموله هايي كه به دليل بالابودن ميزان زهرابه آفلاتوكسين از حد مجاز، مجوز ورود به بازارهاي جهاني را به دست نمي آورند.
با توجه به اينكه شرايط رشد و توسعه قارچ مولد آفلاتوكسين در مرحله داشت فراهم بوده و امكان گسترش آلودگي درساير مراحل نيز وجود دارد. بنابراين بهترين و موثرترين روش در توليد محصول پسته سالم، رعايت توصيه هاي فني مي باشد. در همين رابطه اصول و توصيه هاي فني جهت پيشگيري و كاهش ميزان رشد قارچ و د رنتيجه كاهش آلودگي به زهرابه به آفلاتوكسين در مراحل مختلف داشت(باغ)، برداشت، فرآوري و انبارداري توسط بخش تحقيقات گياهپزشكي و ستاد آفلاتوكسين موسسه تحقيقات پسته كشور تنظيم گرديده است. اميدآن كه با به كارگيري اين توصيه ها توسط كليه دست اندركاران امر توليد و صادرات پسته بتوانيم محصولي سالم، و بهداشتي و با حداقل ميزان آلودگي به زهرابه كننده پسته توليد نماييم تا همواره به عنوان مهمترين صادر كننده پسته در بازار جهاني حضور داشته باشيم.
نكات مهم و اساسي كه بايد در هر يك از مراحل توليد رعايت گردد، عبارتند از:
الف) مرحله داشت :
1- از ارقامي كه در صد ترك خوردگي پوست سبز درآنها كمتر است استفاده شود.
2- در باغ هاي وسيع پسته كه برداشت همزمان محصول امكان پذير نمي باشد، ارقام زودرس،متوسط رس و ديررس استفاده شود تا برداشت محصول هر رقم دچار تاخير نشود.
3- فواصل دقيق و مناسب كاشت درختان روي رديف و بين رديف ها رعايت شود.
4- انجام هرس با فرم مناسب و تربيت درختان پابلند تك تنه با تاج باز ضروري است.
5- هرس و قطع شاخه هايي كه در تماس و يا نزديك به زمين هستند، ضروري مي باشد.
6- هرس به منظور جلوگيري از تراكم بيش از حد شاخه ها كه باعث بالا رفتن رطوبت درتاج درخت مي شود، ضروري است.
7- از تغيير و حذف دور آبياري بويژه در مراحل رشد و سخت شدن پوست استخواني كه باعث ترك خوردگي زودهنگام پوست سبز مي شود، اجتناب شود.
8- تغذيه مناسب درختان پسته نقش مهمي در توليد محصول سالم و بدون ترك خوردگي در پوست سبز دارد، بنابراين استفاده از كودهاي شيميايي و آلي در زمان مناسب با توجه به نياز گياه ضروري مي باشد و چنانچه از كودهاي دامي استفاده شود ضرورت دارد آنها را با روش مناسب زير خاك مدفون كرد.
9- به علت اينكه بقاياي گياهي از منابع زمستان گذران قارچ مولد آفلاتوكسين در باغ مي باشند، لذا بايد آنها را از بين برد و يا زير خاك مدفون كرد.
10- به علت اين كه پوست سبز پسته مي تواند به عنوان بستر مناسبي براي رشد و تكثير قارچ ها باشد و يكي از منابع مهم زمستان گذراني آنهاست، لذا پيشنهاد مي شود پوست هاي سبز جدا شده در مرحله فراوري به باغ هاي پسته منتقل نشده و در جاي مناسب دفن گردند.
11- مبارزه صحيح و به موقع با آفاتي نظير پروانه ميوه خوار پسته، شب پره خرنوب در پيشگيري از توليد آفلاتوكسين مي تواند موثر باشد. اين آفات در مرحله مغزبندي و بعد از آن قادر به تغذيه از ميوه پسته بوده و سبب نفوذ قارچ هاي مولد زهرابه آفلاتوكسين مي شوند.
ب) مرحله برداشت :
1- با توجه به اين كه زمان برداشت محصول بسته به شرايط آب و هوايي، رقم خصوصيات خاك، دور آبياري و عوامل ديگر متفاوت مي باشد، لازم است كه برداشت محصول درزمان مناسب انجام شود، زيرا درصورت تاخير، پوست سبز پسته ترك خورده و زمينه مساعد آلودگي را ايجاد مي نمايد.
2- پارچه مخصوص برداشت در زير درختان پهن و محصول چيده شده هميشه در يك طرف آن ريخته و جمع آوري شود.
3- لازم است از مخلوط كردن پسته هاي كه قبل از برداشت روي زمين ريخته اند با پسته هاي تازه چيده شده خودداري شود چون احتمال آلودگي پسته هاي روي زمسن ريخته شده بيشتر است و يك دانه پسته آلوده قادر است كل توده پسته را آلوده نشان دهد.
4- زمان چيدن و انتقال ميوه به ترمينال فرآوري به حداقل كاهش داده شود و طوري برنامه ريزي گردد كه ميوه ها بلافاصله پوست گيري، شستشو و خشك گردند. سعي شود از انباشتن محصول برداشت شده به صورت توده در مدت زمان طولاني خودداري گردد، زيرا اين امر دما و رطوبت لازم(دماي بالاتر از 20 در جه سانتي گراد و رطوبت بالاتر از 80 در صد) براي رشد قارچ را در توده فراهم مي كند. بنابراين ضرورت دارد محصول چيده شده از طريق جعبه يا سبدهاي مناسب در كمترين زمان ممكن به محل فرآوري حمل گردد.
5- برداشت محصول در ساعات اوليه روز انجام و امكان نگهداري آن در سايه تا زمان انتقال از باغ فراهم شود.
6- ظرفيت ترمينال فرآوري متناسب با حجم محصول قابل برداشت باشد تا درحداقل زمان ممكن محصول برداشت و فرآوري شود.
ج) مرحله فرآوري :
1- عمليات فرآوري بايد حداكثر سرعت و دقت انجام گيرد.
2- در ترمينال از انباشتن ميوه ها (پوست گيري شده يا نشده )خودداري شود.
3- معمولاً پسته هاي خندان روآبي داراي آفلاتوكسين بيشتري هستند، بنابراين از مخلوط كردن پسته هاي روآبي با زيرآبي خوداري شود.
4- آب حاصل از شستشوي پسته ها در ترمينال فرآوري ، آلوده به اسپورهاي قارچ مي باشد، بنابراين نبايد از اين آب مجدداً استفاده كرد.
5- پسته هاي ريز، بدشكل و لكه دار معمولاً داراي آلودگي بيشتري هستند، بنابراين لازم است آنها را از پسته هاي سالم جدا نمود.
6- اصول بهداشتي و تميز كردن محوطه و دستگاه ها بايد در ترمينال ضبط و مراحل فرآوري رعايت شود.
7- اصول بهداشت فردي توسط كارمندان ضبط رعايت شود.
8- تخليه و تميز كردن كامل قسمت هاي مختلف چرخ پوست گيري مورد توجه باشد تا از عدم وجود پسته هايي كه امكان آلودگي براي آنها فراهم است، اطمينان حاصل شود.
9- دستگاه هاي فرآوري داخل فضاي بسته و مسقف قرار گيرند.
10- استفاده از خشك كن هاي داراي تجهيزات كنترل دما و محاسبه زمان لازم براي خشك شدن پسته ضروري است.
11- رطوبت پسته ها قبل از انتقال به انبار بايد جحدود 6-4 درصد باشد.
د) مرحله انبار داري :
1- انتقال محصول به انبار در ساعات خنك انجام شود.
2- مشخصات پسته وارد شده به انبار در يك دفتر مخصوص ثبت و در رديف هاي مشخص چيده شوند تا درصورت نياز بتوان پيگيري نمود.
3- قبل از وارد كردن محموله هاي جديد به انبار بايد باقيمانده محصول قديم را خارج نموده و انبار را كاملاً تميز و با روش هاي مجاز ضدعفوني كرد.
4- انبارها بايد نسبت به حرارت و رطوبت عايق باشند.
5- دما و رطوبت انبار بايد حتي الامكان پايين باشد و با دستگاه هاي خودكار كنترل شوند.
6- دماي تمام محوطه انبار يكسان باشد تا از تجمع رطوبت روي محصول جلوگيري شود.
7- سقف، كف و ديوارهاي انبار بايد بدون شكاف بوده تا زمينه ايجاد آلودگي كاهش يابد.
8- از تماس مستقيم گوني ها با كف و ديواره انبار جلوگيري شود و محصول بر روي پالت هاي چوبي قرار گيرد.
9- در صورت ضرورت مبارزه با آفات انباري ، سموم تدخيني با رعايت اصول فني به كار گرفته شوند و لازم است تهويه انبار به طور كامل صورت گيرد.