باغبان  باشی

گياه صبرزرد ، خاص مناطق آفريقايي است و به آن زنبق بياباني يا صحرايي هم مي‌گويند. البته در برخي كشورها با نام‌هايي چون «گياه جاودانگي»،  «گياه دارويي» و  «گياه ملكه»  نيز ناميده مي‌شود.

وقتي برگ آن بريده شود، ژلي از داخل گياه خارج مي‌شود كه اثر دارويي خارق‌العاده‌اي دارد. نام اين گياه از زبان عربي به ساير زبان‌ها آمده  است. در زبان عربي آلوئه به معناي  «تند و تيز و تلخ»  است. علت اين نامگذاري به طعم و مزه مايع داخل برگ گياه مربوط مي‌شود. نخستين بار مصري‌ها اين گياه را براي درمان زخم ها، سوختگي‌ها و عفونت‌ها به كار مي‌گرفتند. پس از آنها يوناني‌ها، اسپانيايي‌ها و آفريقايي‌ها به شيوه‌ها و منظورهاي مختلف از اين گياه استفاده مي‌كردند. براي مثال شكارچيان آفريقايي از ژل آن بر بدن خود مي‌ماليدند تا عرق نكنند و بدنشان بوي بد نگيرد.

از دهه 1930 به بعد، تحقيقات علمي و وسيعي روي تركيبات و خواص دارويي اين گياه انجام شد و دريافتند ژل صاف شده اين گياه قدرت عجيبي در درمان زخم‌ها و سوختگي‌ها دارد.

منبعي ارزشمند از مواد دارويي و بهداشتي‌

آلوئه ورا يك گياه با دوام با گل‌هاي زرد است. اگر چه تنها برگ‌هاي اين گياه ارزش دارويي دارند، اما بخش‌هاي مختلف برگ‌ها نيز براي اهداف گوناگوني مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ژل شفاف و سفتي از قسمت‌هاي داخلي برگ ترشح مي‌شود. بين اين ژل و پوست بيروني برگ، سلول‌هاي خاصي حاوي مايع تلخ زرد رنگ قرار دارد. وقتي اين مايع خشك مي‌شود، سبب توليد شيره آلوئه مي‌شود.

آلوئه از خانواده سوسن است. اين  گياه با ظاهري شبيه به كاكتوس، گياهي دائمي، گوشتي و آبدار است. گياه آلوئه كه به نام شاخ بزي نيز معروف است، در منزل و آپارتمان قابل نگهداري است. آلوئه ورا گونه وحشي اين خانواده  است كه گرچه زينتي نيست اما معروف و پربهاست و يكي از منابع بسيار خوب مواد دارويي و بهداشتي به شمار مي‌رود.

اين گياه بسيار زيبا به وسيله قلمه‌هاي ساقه تكثير مي‌شود و آن را دريك محيط پرنور پرورش مي‌دهند.
گياه آلوئه، شاخه گل‌دهنده زيبا با گل‌هاي نارنجي دارد. وقتي گل‌هاي نارنجي به بذر تبديل مي‌شوند، قابل رويش و جوانه زدن هستند.

گياهي با تركيبات شگفت‌آور

بايد گفت در كمال شگفتي 96 درصد ساختمان ژل آلوئه ورا از آب تشكيل شده است. 4 درصد باقيمانده اما حاوي مواد فراواني است كه 75 نوع آن شناخته شده‌اند، تركيباتي كه در ژل آلوئه يافت شده‌اند از پلي ساكاريدها هستند كه قادر به كاهش و ترميم التهاب هستند. اين تركيب همچنين داراي ويژگي آنتي باكتريال و ضد ميكروب است. آنتي اكسيدان‌هايي در قالب ويتامين‌هاي آ،ب، ث، اي، آمينو اسيدها، روي، و اسيدهاي چرب ضروري نيز در اين تركيب يافت مي‌شوند. كلسيم و آلوئين نيز در آلوئه ورا موجود هستند، آلوئين مليني بسيار قوي است.

اين گياه حداقل داراي 3 اسيد چرب با خاصيت ضد التهابي است كه براي معده، روده كوچك و روده بزرگ مفيد است.

هيچ چيز اين گياه به تنهايي شگفت‌انگيز و خارق‌العاده نيست. بلكه همراهي و يك جا جمع شدن تمام مواد مورد نياز بدن از گروه‌هاي مختلف غذايي است كه آن را منحصر به فرد كرده است. تجمع اين مواد در درون يك گياه واحد را مي‌توان به جمع شدن تعدادي نوازنده در يك گروه بزرگ موسيقي تشبيه كرد. همان طور كه هر كدام آنها، هرگز و به تنهايي اثر و جاذبه اجراي گروهي و دسته‌جمعي را ندارند.

ژل آلوئه حاوي گليكوپروتئين است كه از تورم و درد جلوگيري و روند بهبود را تسريع مي‌كند و همچنين حاوي پلي ساكاريد است كه رشد و ترميم پوست را تحريك مي‌كند. آنتراكوئين موجود در شيره آلوئه به عنوان مسهل موثر عمل مي‌كند. اين مواد شيميايي در مقادير كم، مي‌توانند از تشكيل سنگ كليه جلوگيري كنند. از ژل آن براي درمان زخم‌هاي دروني و بيروني نيز مي‌توان استفاده كرد. شيره اين گياه مسهل مفيدي است، اما چون مي‌تواند سبب گرفتگي دردناك عضلات شود، غالبا استفاده نمي‌شود. با ميزان مصرف كمتر، شيره آلوئه مي‌تواند از سنگ كليه پيشگيري يا اندازه سنگ را كوچك‌تر كند. اين ماده به عنوان تسهيل‌كننده دفع مدفوع بويژه در افرادي كه مبتلا به بواسير هستند ماده مفيدي است.

صبر زرد در جزيره قشم‌

تاريخچه گياه آلوئه‌ورا و اثرات دارويي آن به 60 هزار سال پيش بازمي‌گردد. از گذشته‌هاي دور، ژل اين گياه براي درمان زخم‌هاي عفوني و ترميم سوختگي و بريدگي مورد استفاده بوده است. با پيشرفت علم داروسازي و شناخت خواص دارويي گياهان در نيمه قرن 20، ماده مسهل حاصل از عصاره برگ آلوئه شناخت شد و ساليان طولاني اين گياه براي استخراج مسهل قوي آن در جزاير كارائيب به‌ طور مصنوعي كاشته مي‌شد. اين گياه در جزيره قشم به علت سازگاري با شرايط آب و هوايي آنها رشد داشته و پراكندگي دارد. براساس اظهارنظر سالخوردگان قشمي، گياه آلوئه‌ورا يا صبر زرد از ساليان طولاني در جزيره قشم وجود داشته است و خاستگاه آن آفريقاست. به نظر مي‌رسد طي قرون گذشته اين گياه توسط بازرگانان يا جهانگشايان به جزيره قشم حمل شده و به علت اثرات شفابخش آن، به گياه معجزه‌گر مشهور است.

مركز پژوهش‌هاي بيوتكنولوژي خليج فارس منطقه آزاد قشم، كارخانه توليد صنعتي آن را با ظرفيت سالانه 200 تن ژل و پودر آلوئه طراحي و تدوين و دانش فني آن را به يك شركت خصوصي واگذار كرده است.

پشتوانه اين واحد صنعتي، كشت و پرورش آلوئه به مساحت 50هكتار است كه 5 هكتار توسط منطقه آزاد قشم كاشته شده و 15 هكتار آن توسط شركت خصوصي در دست آماده سازي براي كاشت است و لازم است 30 هكتار ديگر نيز توسط مردم جزيره كاشته شود.

توسعه كاشت آلوئه‌ورا توسط مردم جزيره قشم صرف‌نظر از تامين ماده اوليه كارخانه در دست احداث، زمينه‌اي مناسب براي ايجاد اشتغال بومي و ايجاد فضاي سبز (در زمين‌هاي ساحلي و غيرقابل استفاده كشاورزي و بي‌نيازي آن به آب شيرين و آبياري‌دائم)  است.

بسياري از محققان بر اين اعتقادند كه خواص آلوئه و نقش دارويي آن در تحولات صنايع دارويي مشابه با شناخت آسپيرين در قرن 19 و مصرف آن توسط ميليون‌ها انسان براي كاهش تب، درد و تورم در سراسر جهان است. هزاران بيمار قلبي از آسپيرين به عنوان ماده ممانعت‌كننده از بروز لخته خون استفاده مي‌كنند.

در واقع خواص متعدد دارويي شناخته‌شده در آلوئه‌ورا باعث شده است تا آن را گياه قرن بيستم بنامند.

حسين حميدي‌زند